Voor steeds meer ondernemers is bouwen aan een betere wereld een essentieel onderdeel van hun toekomstplannen. Bedrijven die hun maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen en duurzamer ondernemen, worden meer gewaardeerd door zowel klanten als medewerkers. Steeds meer organisaties maken hier ook daadwerkelijk werk van, zo blijkt uit recente cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS); in 2023 nam maar liefst 82% van de bedrijven in Nederland stappen om hun bedrijfsvoering te verduurzamen. Dit deden ze met name op het gebied van schonere energie (bijna 23%), circulaire economie (15%) en uitstootvermindering (8%).

Als assistant-professor aan de VU doet Amba van Erkelens al 5 jaar onderzoek naar duurzaam ondernemen, met name vanuit een antropologisch perspectief. De ondernemers waar Amba onderzoek naar doet, houden zich actief bezig met de drie p’s van duurzame ontwikkeling: people, planet en profit. ‘De focus ligt hierbij altijd op waarde creëren voor ecosystemen en gemeenschappen. En dus niet op het onttrekken van waarde voor aandeelhouders.’ Volgens Amba starten deze ondernemers vaak met een missie die ontstaat vanuit maatschappelijk-ecologische zorgen. ‘Soms willen ze verandering brengen in een bepaalde industrie waar ze affiniteit mee hebben.’ Amba kwam tijdens haar onderzoek al volop duurzame businessmodellen tegen. Zoals Herenboeren (voedsel produceren op regeneratieve manier), Dutch Harvest (gebruik van hennep als duurzaam materiaal) en Byborre (verduurzamen van het productieproces van textiel); stuk voor stuk mooie initiatieven die op een duurzame manier langdurig waarde kunnen creëren.

Duurzame businessmodellen worden steeds winstgevender, vooral ook vanwege hun continuïteit op de langere termijn. Toch kan duurzaam ondernemen ook pionieren zijn, met wisselende resultaten. ‘Soms kan het echt lastig zijn,’ zegt Amba. ‘Maar ook de verhalen die nog geen groot succes geworden zijn, zijn zeker niet per se slechte ideeën. Zelfs als sommigen iets doen op heel kleine schaal, dan vormen ze toch een stip aan de horizon, waar anderen zich dan op kunnen richten. De missie is voor deze pioniers vaak al geslaagd als ze anderen hebben geïnspireerd en bij deze partijen ook echt een verandering teweeg hebben gebracht.’

Ongeacht het succes beïnvloeden inspirators ook ondernemers die oorspronkelijk niet vanuit een missie gestart zijn, maar wél een duurzamere koers willen kiezen. De gevestigde bedrijven hebben vaak de middelen, de nieuwe partijen hebben de innovatie en techniek. Zij kunnen perfect hun krachten bundelen en in de praktijk gebeurt dit soms ook. Amba ziet steeds meer samenwerkingsverbanden ontstaan tussen bedrijven die duurzaam ondernemen als vertrekpunt hebben en grote bedrijven die duurzaamheid hoger op de agenda willen zetten. ‘Bedrijven die duurzaam ondernemen zitten vaak minder vast in bestaande processen. Daardoor kunnen ze met innovatieve oplossingen komen. Alleen hebben deze nieuwkomers vaak niet de middelen die grotere bedrijven wel hebben. Door samen te werken, kunnen ze elkaar helpen en elkaar versterken. Een grotere onderneming kan een kleinere, duurzame partij zelfs overnemen. Unilever deed dit bijvoorbeeld met De Vegetarische Slager.’ Amba waarschuwt wel voor risico’s bij dit soort samenwerkingen. ‘Zo’n risico is bijvoorbeeld missiedrift; de duurzame en/of sociale doelstellingen worden dan teveel overschaduwd door de commerciële doelstellingen. Als er geen gedeelde waarden zijn, komen belangen ook niet altijd overeen.’

Ondernemers die graag willen verduurzamen, geven aan dat ze hierbij wel te maken krijgen met uitdagingen. Een kwart van hen noemt volgens het CBS de afhankelijkheid van derden als belangrijkste hindernis. Tekort aan financiële middelen wordt door ruim 14 procent genoemd als belangrijke belemmering. Een van de grootste uitdagingen die Amba tegenkomt, is dat ondernemers deel uitmaken van een economie die voor het grootste gedeelte nog niet duurzaam is, maar nog steeds exploitatief. ‘In de praktijk moeten deze ondernemers dan concurreren met bedrijven die niet duurzaam zijn. En deze niet-duurzame bedrijven kunnen producten over het algemeen wat goedkoper aanbieden, omdat zij geen kosten voor de planeet en de samenleving verrekenen.’

Voor duurzame ondernemers is het vaak ook lastig om circulaire businessmodellen van de grond te krijgen. ‘Omdat arbeid relatief duur is, zijn de kosten van refurbishen en recyclen relatief hoog. Dat maakt het voor een circulair businessmodel lastiger om te concurreren met een traditioneler lineair businessmodel. Binnen zo’n lineair businessmodel worden continue nieuwe producten geproduceerd van relatief goedkope grondstoffen. Een laptop of kledingstuk repareren is duurzamer, maar vervangen is vaak goedkoper.’

Toch is Amba ervan overtuigd dat een duurzame bedrijfsvoering een beter toekomstperspectief heeft. ‘De ecosystemen en grondstoffen die we al zo lang hebben gebruikt, beginnen simpelweg uitgeput te raken. Dat maakt duurzamer met grondstoffen omgaan uiteindelijk veel voordeliger voor ondernemers. En daar liggen voor hen ook kansen. Wie daar als ondernemer nú mee begint, heeft gewoon een voorsprong op de concurrentie.’

Intussen worden er aan verschillende industrieën ook steeds strengere eisen gesteld op het gebied van duurzaamheid. Dit gebeurt met name door middel van transparantievereisten. Bijvoorbeeld via de Corporate Sustainability Reporting Directive CSRD)), een EU-richtlijn op basis waarvan grotere ondernemingen de markt moeten informeren over de mate van duurzaam ondernemen. In 2025 moeten de grootste ondernemingen hun eerste CSRDverslag publiceren als onderdeel van het jaarverslag. De CSRD wordt komende jaren stapsgewijs op steeds meer ondernemingen van toepassing. Toch is het volgens Amba vooral de idealistische motivatie die juist nú een steeds grotere rol speelt. ‘Veel duurzame ondernemers die ik spreek hebben kinderen. Daarom vinden ze het belangrijk om onze planeet goed achter te laten voor de volgende generaties.’

Duurzaam ondernemen is een kwestie van gewoon beginnen, vindt Jos Baeten, ceo van a.s.r. Omdat dit een positieve invloed heeft op álle aspecten van een organisatie, verdienen de investeringen zich vaak terug. Duurzaam ondernemen gaat voor een groot deel ook over hoe je omgaat met je mensen en met je klanten. Zelf spreekt Jos Baeten liever van houdbaar ondernemen. ‘Het gaat hierbij tenslotte om de continuïteit van alles wat je als ondernemer doet. Dat moet niet alleen vandaag, maar ook morgen en op de langere termijn houdbaar zijn.’

a.s.r. verpacht als grootste particuliere grondbezitter in Nederland grond aan agrariërs. Boeren die willen verduurzamen, moeten hiervoor vaak flink investeren. Daarom wil a.s.r. boeren hierin tegemoetkomen. ‘Dat doen we door hen te compenseren. Investeren zij in het versterken van de natuur, een gezonde bodem en biodiversiteit, dan geven we korting op de erfpachtcanon.’

Voor ondernemers die graag willen verduurzamen, maar niet weten waar ze moeten beginnen, adviseert Jos een guerrillatactiek. ‘Iedere grote of kleine onderneming kan met kleine stappen beginnen. Begin met enkele mensen die het zien, die erin geloven en jouw gedachtegoed binnen de organisatie kunnen verspreiden. Benoem deze mensen en maak ze ambassadeur, zodat je gedachtegoed als een soort olievlek verspreid wordt.’

Een houdbaar businessmodel is voor a.s.r. een zeer breed begrip. ‘Het gaat erom hoe je klanten, je aandeelhouders, je medewerkers en de samenleving naar je kijken. Een houdbaar businessmodel is bij ons dan ook geen onderdeel van de strategie, het ís de strategie.’ Dat vraagt ook om zelf goede voorbeeld geven, via de eigen activiteiten; het gebouw van a.s.r. wordt verwarmd via aardwarmte, de elektriciteit komt van wind- en zonnepanelen én er wordt geïnvesteerd in de medewerkers. ‘We maken onze medewerkers resistenter tegen de dynamiek op de arbeidsmarkt. Zo blijven ze langer inzetbaar. Vooral jongeren ervaren eerder druk en kunnen dan psychische klachten krijgen, dat vind ik een trend waar we op moeten letten. Onze aandacht voor het welzijn van medewerkers is de laatste jaren in positieve zin toegenomen. Voor ons is dit ook echt een belangrijk onderdeel van duurzamer ondernemen.’

‘Ondernemers die willen verduurzamen, hebben veel behoefte aan informatie,’ vertelt Jos. ‘Als het gaat om schade krijgen we bijvoorbeeld vragen als: Wat betekent het precies voor mijn verzekering als ik het hele dak van mijn bedrijfspand vol zonnepanelen wil leggen? Wij geven hierover workshops en hebben ook preventiespecialisten die ondernemers helpen om hun bedrijf te verduurzamen.’

Jos is ervan overtuigd dat je als ondernemer de noodzakelijke verduurzamingsinvesteringen op de lange termijn kan terugverdienen. ‘Dit vraagt om de juiste mindset. Als je oprecht gelooft dat verduurzaming belangrijk is, zoek je geen excuses om het níet te doen. En in heel veel gevallen leidt dit ook echt tot succes.’